İlk kez 2019 yılının Aralık ayında, Çin’in Wuhan şehrinde ortaya çıkan Corona Virüsü (Covid-19) başta havayolu taşımacılığı endüstrisi olmak üzere birçok sektörü etkiledi. Bu süreçte hem talebin azalması hem de seyahat kısıtlamaları nedeniyle havayolları, uçuşlarını kısmen veya tamamen durdurma kararı aldı. Gelir gider dengesi bozulan havayolu şirketlerinin bu süreci en az hasarla ne zaman atlatacağı hala belirsizliğini koruyor. Bu yazıda Covid-19’un havayollarına etkisine, alınan tedbirlere ve havayollarının hayatta kalması için yapılabileceklere yer verilecektir.
Havayollarının gelir ve maliyet yapısı
Coronavirus salgının havayolu şirketleri üzerindeki etkisi anlamak için öncelikle havayollarının gelir ve maliyet yapılarına bakmamız gerekiyor. Havayolu şirketlerinin temel olarak iki gelir kalemi var. Bunlar; yolcu gelirleri ve kargo gelirleri şeklinde sıralanabilir. Hatta bazı havayolları, hava kargo taşımacılığı yapmadığı için böyle bir gelirleri de yok. Dolayısıyla tek gelir kaynağı, yolcu taşımacılığı olan birçok havayolu şirketinin olduğunu biliyoruz.
Havayollarının maliyetleri ise çeşitli olup, birçok şekilde sınıflandırılır. Örneğin havayolu maliyetleri, sabit ve değişken veya operasyon maliyetleri ve operasyon dışı maliyetler olarak sınıflandırabilir. Konuyu basite indirgemek amacıyla maliyet yapısından ziyade hangi maliyetlerin Covid-19 nedeniyle azaldığına odaklanalım. Bu kapsamda havayollarının yakıt, yolcu hizmetleri, seyrüsefer ve uçuş saatine bağlı olarak değişkenlik gösteren maliyetlerinin azaldığını söyleyebiliriz. Diğer bir ifadeyle bu maliyetler havayolu şirketlerinin faaliyetlerinden bağımsız değildir. Yani operasyonlar, uçuşlar arttıkça bu maliyetler de artmaktadır. Dolayısıyla Covid-19 nedeniyle havayollarının operasyon maliyetlerinin önemli ölçüde azaldığını söyleyebiliriz. Ancak havayollarının sabit ve yarı sabit maliyetleri de vardır ki bunlar toplam maliyetlerin yaklaşık olarak %50’sini oluşturur. Bu maliyetler; işgücü, leasing, istasyon, bakım vb. şeklinde sıralanabilir. Bu aslında şu anlama gelmektedir. Havayolları faaliyetlerini durdursa bile çalışanlarına maaş ödemeye, uçaklar için park ücreti ödemeye, rutin bakım maliyetlerine, leasing giderlerine katlanmaya devam edecektir.
Peki, neredeyse hiç gelir elde edemeyen havayolları bu maliyetleri nasıl karşılayacak?
Maliyetleri minimize etmek amacıyla havayollarının kullandığı birkaç yöntem vardır. Bunlardan ilki, yatırımların ve zorunlu olmayan harcamaların ötelenmesidir ki havayolları zaten tedbir amacıyla planlanan yatırımları ve eğitim dâhil birçok faaliyeti ertelemiştir. İkincisi, çalışan sayısını azaltma veya çalışanların maaşlarında kesintiye gidilmesidir ki zaten havayolu şirketlerinin önemli bir kısmı, çalışanlara ödediği ücretlerde ortalama en az %30 oranında kesinti yapmıştır. Nakit akışları bozulan havayolları, gelir-gider arasındaki farkı kapatmak için ilk aşamada nakit mevcudunu kullanabilir. Ancak bu nakit mevcudu, havayollarının sadece kısa vadede finansal sıkıntı yaşamasının önüne geçebilir. Uzun vadede havayollarının ek finansmana ihtiyaç duyacaktır. Nitekim IATA havayolu şirketlerinin 2020 yılı ikinci çeyrekte yaklaşık olarak 61 milyar $ nakit gereksinimine ihtiyaç duyabileceğini ifade etmiştir.
Dünyada havayolu taşımacılığı ne durumda?
Coronavirus nedeniyle birçok havayolu şirketleri faaliyetleri sınırlandırmış veya tamamen durdurmuştur. Dünyada 64 küresel havayolu firması, talebin düşük olması, seyahat yasakları ve hava sahası kısıtlamaları nedeniyle tarifeli uçuşlarını tamamen askıya almıştır. Coronavirus’un etkisinin nispeten kısıtlı kaldığı Çin’de bile, salgının tepe noktasına ulaştığı Şubat ayının ortalarında uçuşlarının yaklaşık olarak %70’i durduruldu. Dünyada toplam yolcu trafiğinin yaklaşık olarak %80’inin Asya Pasifik, Kuzey Amerika ve Avrupa bölgelerinde olduğu düşünüldüğünde, küresel salgının havayolu şirketleri açsından etkisinin ileriki günlerde daha yıkıcı olacağı ve daha derin hissedileceği anlaşılmaktadır.
Kimler hayatta kalabilir?
Havayolu endüstrisi, Coronavirus’e ilk kurbanını verdi. İngiliz havayolu firması Flybe, 2020 Mart ayının başında iflasını açıkladı. Yakın zamanda faaliyetlerini sonlandıran Trans States Airlines ve Compass Airlines’ı da dâhil edersek bu sayısının giderek artacağını söyleyebiliriz. Kısa vadede Covid-19’dan en fazla etkilenecek havayollarının başında şüphesiz, kısa vadeli borç oranı yüksek, nakit mevcudu düşük ve gelirleri önemli ölçüde azalmış havayolları gelmektedir. Ancak uzun vadede tüm havayolu şirketlerinin finansal sıkıntı ve iflas riski ile karşı karşıya olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanında, salgının 2020 yaz döneminde ivme kaybetmemesi ve havayollarının faaliyetlerine geç başlaması, krizin daha da derinleşmesine yol açacaktır.
Bundan sonra neler olacak?
Salgın nedeniyle iflas riski ile karşı karşıya kalan havayollarının hayatta kalması için büyük olasılıkla kamu desteğine ihtiyaç duyulacaktır. Nitekim IATA, Covid-19 nedeniyle nakit akışları bozulan havayollarının acilen desteklenmesi gerektiğini vurgulamıştır. Bu kapsamda birçok ülkenin faiz oranlarını düşürdüğü, kredi imkânlarını genişlettiği dolayısıyla firmaların fona erişimini kolaylaştıran tedbirler aldığını görmekteyiz. Bunun yanında bazı ülkelerin havayollarını sübvanse etme kararı aldığı görülüyor. Örneğin ABD, havayollarının iflasını engellemek amacıyla 58 milyar $ destekleme kararı aldı. Benzer şekilde Kanada’nın hem havayolu şirketlerini hem de havalimanı işleticilerini finansal olarak destekleme kararı aldığını görmekteyiz. Türkiye’de iç hat uçuşları için KDV oranının %18’den %1’e düşürülmesi ve nakit akışları bozulan şirketlerin destekleneceğinin beyan edilmesi, yine bu önlemler kapsamında değerlendirilebilir. Benzer örnek ve haberleri dünyanın farklı ülke ve bölgelerinde görmekteyiz. Bu süreçte gelirleri önemli ölçüde azalan ve nakit akışları bozulan havayollarının iflasının engellenmesinde ülkelerin aktif rol alacağı anlaşılmaktadır.
Dr. Öğr. Üyesi Kasım Kiracı
İskenderun Teknik Üniversitesi
Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi
Havacılık Yönetimi Bölümü
Kaynaklar
https://www.iata.org/en/iata-repository/publications/economic-reports/covid-19-cash-burn-analysis/
https://www.businessinsider.com/coronavirus-global-airlines-stopping-flights-suspending-operations-2020-3
https://fortune.com/2020/03/05/coronavirus-flybe-bankruptcy-aviation-luminous-cruising/
https://www.businessinsider.com/coronavirus-airlines-that-failed-bankrupt-covid19-pandemic-2020-3
https://www.theguardian.com/uk-news/2020/mar/24/uk-airlines-and-airports-told-not-to-expect-industry-wide-covid-19-bailout
https://www.canada.ca/en/department-finance/news/2020/03/government-announces-support-for-air-transportation-sector-during-covid-19-pandemic.html