Aviation Safety Net Accidents Database’de araştırma yaparken rasladığım bir Air France uçağının Fethiye’de denize mecburi inişi, ülkemiz kara sularında oluştuğu ve hemen hiç kimsenin hatırlamadığı bu kazayı, okuyucularımla paylaşmaya karar verdim. Cumhuriyet gazetesinin arşivinde 4 Ağustos 1953 tarihli baskısında “Bir Fransız yolcu uçağı Fethiye civarında denize düştü” başlıklı bir haber var. Kazada 4 kişinin öldüğü yazıyor. Haberin çok küçük yazılı detay kısmı büyütüldüğünde, flu olduğu için okumak mümkün değil ama, en azından bu kazanın haber olarak gazetelerimize yansımış olduğunu görebiliyoruz.
Kaza raporundan elde edebildiğim bilgiler:
Uçak :
3 Ağustos 1953 Pazartesi günü Air France’a (AF) ait 3 yaşındaki F-BAZS tescil isimli, 4 adet 18 silindirli Wright R-3350 Duplex-Cyclones motorlu, Lockheed L-749A Constellation, o gün 3 bacaklı Paris – Roma – Beyrut ve Tahran uçuşlarını yapıyordu.
İlk uçuşunu 1947 yılında yapan L-749A Constellation, oto pilotu, hava radarı olan ve artırılmış yakıt kapasitesi ile Amerika-Avrupa arasında atlantiği non-stop uçabilen, zamanının modern teknolojisini barındıran, yunus balığı formunda gövdesi olan güzel bir uçaktır. 18 silindirli Wright R-3350 motorların egzos manifolduna yerleştirilen ve egzos gazları ile döndürülen bir türbinde elde edilen dönü hareketi motorun crank şaftına güç takviyesi olarak aktarılıyordu. Bu teknoloji ile egzos gazlarının kullanımı ile, yakıt sarfiyatını artırmadan güç artışı elde edilebiliyordu. O tarihlerde egzos gazı akımı ile bir türbinin döndürülerek motor gücünü artıran bu teknolojiye “Jet Stack” adı verilmişti. 1947-1951 yılları arasında toplam 119 adet üretilen bu tip uçağı Amerikada TWA, Eastern Airlines, Avrupada ise KLM, Air France kullanmıştır. 1951-1958 yılları arasında L-749A’nın gelişmiş modeli olan L-1049 Super Contellation, 259’u ticari, 320’si askeri maksat için toplam 579 adet üretilmiştir.
Fethiye kazasına dönecek olursak, Air France’ın L-749 tipi uçağında Roma-Beyrut bacağında 8 ekip ile biri bebek olmak üzere, 34 yolcu, toplam 42 kişi vardı.
Kaza raporunda belirtilen ekip :
Kaptan : Terry Raymond,
First Officier : Steens Jacques,
- Teknisyen : Lamaitre Andre,
- Teknisyen : Dumau Christian,
Radyocu : Debiais Rene,
Hostes : Rospans Simone (ekipteki diğer 2 kişinin adı raporda yazılı değil ama sanırım onlar da hostes olmalı)
Olay :
Sorunsuz tamamlanan Paris-Roma bacağı sonrası uçak, GMT saat ile 22:32’de Beyrut’a gitmek üzere Roma’dan havalandı. Kalkışından 3 saat 38 dakika sonra saat 02:10’da uçakta aniden bir vibrasyon başladı. Kısa bir süre sonra vibrasyonun şiddetinden 3 numaralı motor kanattan koparak ayrıldı. Motorun kopmasına rağmen uçaktaki vibrasyon devam ediyor ve pilotlar uçağın devamlı irtifa kaybetmesini önleyemiyorlardı.
Uçak sonunda, Fethiye merkezinden 6 mil, sahilden 1,5 mil uzakta denize iniş yapmak veya düşmek zorunda kaldı. Uçaktaki 34 yolcudan 4’ü hayatını kaybetti. 30 yolcu ile 8 kişilik ekip sağ olarak kurtuldular, uçak bir süre sonra denize batıp kayboldu. Gecenin karanlığında denize düşen uçaktan 38 kişinin kimler tarafından nasıl kurtarıldıkları hakkındaki bilgi kaza raporunun (Rapport D’enquete l’accidént survenu à Fethiye) sayfa 4/6’da “LES OPERATIONS DE SAUVETAGE bölümünde mevcut.
Buna göre; Ekip tarafından panik önlenerek, 10 dakika içinde tahliye başarılmış. Kurtulanlar şişirilmiş can yelekleri ile Fethiye limanında karaya çıktıklarında, Fethiyeli denizciler bir tekne ile üzerlerinde şişirilmiş can yelekleri olan 4 cesedi karaya karaya getirmiş. Karaya çıkan kazazedelere sempatik bir ahali elinden gelen yardımı yapmışlardır.
Suya gömülen Air France Constellation uçağının denizdeki yeri, kazadan 65 yıl sonra 2018 yılında Türk Deniz Kuvvetlerimize ait bir gemi tarafından tespit edildi.
Kaza tarihinde (1953) Türk Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) henüz kurulmamıştı. 1925 yılında sivil havacılığımızla ilgili olarak Türk Tayyare Cemiyeti kurulmuş, daha sonra adı Türk Hava Kurumu (THK) olmuştu. Kuruma maddi olanak sağlamak için bir yasa ile Tayyare Piyangosu kurulmuştur (daha sonraları adı Milli Piyango olmuştur) 1954 yılında Ulaştırma Bakanlığına bağlı Sivil Havacılık Dairesi (SHD) kuruldu. SHD, kuruluşundan 33 yıl sonra, 1987 yılında SHGM – Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü olarak yeniden teşkilatlandı.
Bu tarihi bilgileri vermemin nedeni yukarıda anlattığım Air France Lochheed L-749A (Constellation) kazası Türk Karasularında olmasına karşın, o tarihte Türkiye’de uçak kazalarının araştırmasını yapacak uzman bir kurum veya kuruluş olmadığı için olacak, kaza araştırması ve raporlanması Fransa Ministre des Travaux Publics, des Transports et du Tour (Fransa Kamu İşleri, Bayındırlık, Ulaştırma Bakanlığı) tarafından yapıldı.
Raporda kazanın tahmini nedeni olarak; Olay, 3 nolu motorun 3 palli pervanenin bir pal’inin kırılması ile başladı. Bir pali kopan pervanenin bozulan balansına bağlı olarak oluşan şiddetli vibrasyon sonucunda 3 nolu motorun kanattan koparak ayrılması, arkadan 4 nolu motora kumanda edilememesi uçağın düşmesiyle sonuçlanmıştır. 3 nolu motor pervanesinin bir palinin kopma nedeni ise belirlenememiştir. Yapılan araştırmalara rağmen uçak, kopan pervane pali ile 3 nolu motora erişilememiş, kaza raporu sağ kurtulan ekip ve yolcuların beyanları ile geliştirilmiştir. Kaza, klasifikasyon olarak ; Engine Seperation (Motor Kopması) ve Ditching (Suya, Denize İniş) olarak gösterilmiş.
Uçak kazalarını araştırma kuralları ile ilgili ICAO Annex-13, 1951 yılında kabul edilmiş ve havacılık dilinin ingilizce olmasına rağmen, Fransa’nın ilgili bakanlığı tarafından yapılan ve 8 ay süren kaza araştırması sonucunda yayınlanan nihai rapor ingilizce değil Fransızca olarak yayınlanmıştır.
Kaynak : https://aviation-safety.net/database/record.php?id=19530803-0
Final Rapor : https://reports.aviation-safety.net/1953/19530803-0_CONI_F-BAZS.pdf