1953’te Canadian Pacific Airlines’ın Comet (Kuyruklu Yıldız) uçağının Pakistan Karaçi’deki kazasına geçmeden önce, dünyanın ilk ticari jet uçağı Comet’in nasıl ortaya çıktığına bir göz atalım istedim.
İngiltere (Birleşik Krallık) hükümeti 1943 yılında, II. Dünya Savaşının bitiminde Birleşik Krallık’ın nasıl bir ticari uçağa ihtiyacı olacağını belirlemekle görevli bir komite kurdu.
Komiteden istenen şey jet motorlu bir ticari uçağın tasarlanması ve üretilmesinin sağlanması idi. Gereklilikler; basınçlı bir kabini olacak ve Atlantik Okyanusu boyunca kesintisiz uçarken yolcu ve 2.200 libre kargo taşıyabilecekti. Uçak üreticisi “de Havilland” gereklilikleri öğrendiğinde konuyla ilgilendi, ancak bir sorun vardı, jet motorlarının güvenilmez olduğuna ve çok fazla yakıt yaktığına inanılıyordu.
Komite üyesi olan ‘de Havilland’ şirketinin patronu Sir Geoffrey de Havilland, uçak üretim tecrübesini ve bilgisini kullanarak hükümeti, bu işin sözleşmesini kendi şirketine vermesi için yönlendirmeyi başardı. Sir de Havilland’ın şirketi 1920 yılında kurulmuş ve uçak üretiyordu.
İngiltere Hertfordshire’daki de Haviland’s Aerodrome tesislerinde ilk uçağın geliştirilip üretilmesinin ardından, Prototip Comet-1 ilk uçuşunu 1949’da yaptı. Uçakta basınçlı bir kabin ve kanatların içine gömülmüş 4 adet “Havilland Ghost-50 Turbojet” motoruyla aerodinamik olarak pürüzsüz bir tasarıma sahip ve kare şeklinde büyük yolcu pencereleri vardı. Motor 10.000 rpm’de 5.000 lbs thrust sağlıyordu.
De Haviland Comet 1952’de havacılık toplumu önüne ilk çıkışını yaptığında, uçağın ticari kullanılabilirliği oldukça umut verici görünüyordu. Ancak, havayollarında hizmete girdikten bir yıl sonra önemli bazı sorunlar baş gösterdi.
BOAC-British Overseas Aircraft Corporation, 1939’da Imperial Airways ve British Airways’in birleşmesiyle kurulan İngiliz devlet havayoludur olup II. Dünya Savaşı boyunca denizaşırı uçuş hizmetlerini sürdürmeye devam etti.
BOAC’ye ait G-ALYZ tescil isimli Comet uçağı, 26 Ekim 1952’de Londra’dan Güney Afrika Johannesburg’a giden bir uçuş yapıyordu. Sorunsuz indiği Roma Ciampino Havalimanı rotanın ilk durağı idi. Yolculuğun bir sonraki etabı için Roma’dan Beyrut’a gidecek uçak, Roma kalkışında önemli bir kaza geçirdi. Uçak Pist 16’ya girdikten sonra tüm kalkış öncesi kontrollerini tamamlandı. Frenleri bırakan ve tam itiş uygulayan uçak, pistte hızlandı, yerden kesildi ve kısa bir süre havada kaldı, ardından itiş gücünü kaybetti ve piste sert bir şekilde çarptı.
Kaza raporu : “Kalkış sırasında uçağın aşırı burun yukarı durumunu (excessive AOA) dikkate almayan kaptanın hatası nedeniyle uçağın STALL olması”
Yere çarpan uçak, önce pistten dışarıya çıktı ve bir toprak yığınına çarparak durabildi. Neyse ki, büyük miktarda yakıt dökülmesine rağmen yangın çıkmadı. Uçaktaki iki yolcu hafif yaralandı. Ancak, oluşan ağır hasar nedeniyle uçak kâl edildi. Dünyanın ilk jet motorlu yolcu uçağını ilk defa gören Roma Ciampino Havalimanında tüm meraklı gözlerin üzerinde olduğunu bilen kaptan acaba onlara hava atmak için limit dışı dik bir kalkış yapmayı mı düşünmüştü? bilinmez.
Bu kazadan 5 ay sonra, 3 Mart 1953 tarihinde CF-CUN tescil isimli Comet, Kanada Pasifik Havayolları’na teslim edilmek için Avustraya’ya giderken, mola verdiği Pakistan Karaçi’den kalkışta ölümlü bir kaza geçirdi. “Empress of Hawaii-Havai İmparatoriçesi” adı verilen Comet, Kanada-Vancouver merkezli havayolunun Sydney ile Honolulu arasındaki yeni rotasında kullanmayı planladığı için, Kanada’da değil, Avustralya’nın Sidney kentinde teslim edilecekti.
Birleşik Krallık’da Comet Tip Eğitimi (Comet Jet Conversion Training) almalarına rağmen, hem kaptan ve hem de FO, bu tip uçakla hiçbir zaman gece ve tam yüklü olarak kalkış-uçuş yapmamışlardı. Tip üzerinde yeterli deneyimi olmayan pilotlar, Pakistan’ın Karaçi kentinden havalanırken bu iki durumla yani, gece ve tam yüklü olarak kalkış yapmak durumunda kaldılar.
CF-CUN tescil isimli uçak, 85 knot hıza ulaştığında, pilot uçak gerekli hıza erişmeden, burun tekerleğini çok erken ve çok fazla kaldırdı. Yerden kesilen uçak, bu önemli hata nedeniyle kanatlarda yeterli kaldırma gücü (lift) sağlanmadığı için, hava hızının (Air Speed) düşmesine neden oldu. Pilot, doğru bir kalkış yapmadığı için tırmanamayacağını anladı ve uçağı tekrar piste indirmeyi başardı. Ancak, durmak için önünde yeterli pist kalmamıştı, uçak pistten çıkarak bir drenaj kanalına daldı.
Canadian Pacific Airlines’ın Comet’i, 138 mil hızla kanala çarpması sonucu uçaktaki 11 kişinin (5 mürettebat üyesi ile 6 yolcu) ölümüne neden oldu. Roma ve Karaçi’deki kazaların ikisi de aynı pilot hatasının (excessive AOA at TO) kurbanı oldular.
Oluşan ağır hasar nedeniyle bu uçak da kâl edildi.
Canadian Pacific Airlines’ın CF-CUN tescil isimli Comet uçağının Karaçi kazası, “dünyada yolcuların öldüğü ilk ticari jet uçağı kazası” olarak sivil havacılık tarihine yazılmış oldu.
Dünyanın ilk jet motorlu uçağı olan Comet’in başka önemli teknik sorunları daha sonra ortaya çıkacaktı. Bu sorunları, yakında yayınlanacak “Yolcu Pencereleri” konulu yazımda inceleyeceğiz. Comet’in yolcu pencerelerindeki tasarım hatası kabin basınçlı jet motorlu uçak üreten diğer firmalara çok değerli dersler vermiştir.
Erhan İnanç
