Türkiye’nin doğalgaz ithalatı 2019’da bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 10,6 azalarak 44.9 milyar metreküpe gerilerken, ithalatın yapıldığı ülkelerle imzalanan sözleşmelerdeki asgari taahhüdün gerisinde kalındığı için ortaya yaklaşık 2,6 milyar dolarlık fatura çıktı. Rakamın 2 milyar dolarlık kısmının özel sektöre, 600 milyon dolarlık kısmının BOTAŞ’a geleceği tahmin ediliyor.
Danışmanlık ve bilgi platformu Enerji IQ’nun Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) raporlarına ve sektörden edinilen bilgilere göre yaptığı hesaplamaya göre, yaklaşık 8,5 milyar metreküplük gaz “al ya da öde” (asgari alım taahhüdü) kapsamında kaldı. Bunun yaklaşık 6,4 milyar metreküpü özel sektör boru gazı ithalatçılarına, 2 milyar metreküpü BOTAŞ’a ait.
FATURALAR RUSYA’DAN
2019’da nette 44.5 milyar metreküplük doğalgaz ithalat edilirken, bunun yüzde 27’sini oluşturan 12 milyar metreküplük kısmı sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) olarak alındı. Net doğalgaz tüketimi ise 44.2 milyar metreküpte kaldı. Özel sektör, boru hatlarından ocak-kasım döneminde yaklaşık 1.4 milyar metreküp, BOTAŞ 38.3 milyar metreküp gaz ithal etti.
2019 yılının tamamında önemli bir fiyat avantajına sahip olan Azeri gazının tam kapasite kullanılmış olacağı varsayıldığında, BOTAŞ adına oluşan 2 milyar metreküp civarındaki Al ya da Öde’nin tamamına yakınının Rusya’dan kaynaklandığı tahmin ediliyor.
2019 yılındaki 2,6 milyar dolarlık faturaya, 2017-2018 yılları içeren dönem için özel sektörün 400 milyon dolar civarında olan tahkim yükü de eklendiğinde, kamu ve özel sektör ithalatçılar ile Rus Gazprom arasındaki ‘bakiyenin’, finansman maliyeti hariç 3 milyar dolara yükseldiği görülüyor.
GELECEKTE TELAFİ MÜMKÜN
Rusya’yla yapılan doğalgaz alım sözleşmelerinde asgari alım taahhüdü sisteminde ödemeler şu hesapla yapılıyor:
Toplam alınması gereken miktardan, varsa bakım-onarım vb teknik ve mecburi nedenlerle alınmayan kısım düşülüyor. Kalan miktarın yüzde 80’inden o yıl alınan gaz miktarı çıkarılıyor. Ortaya çıkan miktarın bedelinin yüzde 75’i asgari alım taahhüdü üzerinden ödenmesi gerekiyor. Ancak, satın alınmadığı halde ödeme yapılan miktarda gaz, bir sonraki yıl ya da sözleşme sonuna kadar yüzde 25 bedel ödenerek satın alınabiliyor.
Sozcu.com.tr’ye konuşan eski BOTAŞ Gaz Alımı Daire Başkanı ve Enerji Uzman Ali Arif Aktürk, yüzde 80’lik taahhüt oranının eskiden makul olduğunu ancak uluslararası gaz piyasasının mevcut durumuna göre artık makul olmadığını ve düşürülmesi gerektiğini söyledi.
PAZARLIK YAPILIYOR
BOTAŞ’ın Al ya Öde kapsamındaki gazı gelecek yıllarda alarak telafi edebileceğine ancak özel sektörün bu kadar büyük rakamı telafi etmesinin mümkün olmadığına dikkat çeken Aktürk, özel sektörün bir türlü istenen düzeyde ithalat yapamaması nedeniyle Rusların ileride bu sözleşmeleri de BOTAŞ’ın üstlenmesini istediğini aktardı.
Aktürk, Al ya da Öde faturalarının normalde şubat ayı içinde gönderildiğini ve martta ödemelerin yapıldığını ancak bu yılki yüksek faturalar nedeniyle konunun akıbetinin belirsiz olduğunu dile getirdi. Rusya’nın mevzuatına göre fatura gönderilirse 90 gün içinde ödenmesi gerektiğini ancak özel sektörün bu miktarı ödemesi şu an mümkün görünmediği için faturaların henüz gönderilmediğini söyledi.
Aktürk’e göre, konu Moskova ile Ankara arasında siyasi konuları da kapsayan müzakere masasında duruyor ve çözüm şu an için belirsiz.
TMMOB’DAN TÜRK AKIMI ELEŞTİRİSİ
Sozcu.com.tr’ye konuşan TMMOB Makine Mühendisleri Odası Enerji Çalışma Grubu Başkanı Oğuz Türkyılmaz, mevcut doğal gaz ithalat sözleşmelerinin Türkiye’nin aleyhine olduğunu vurguladı. Türkiye’nin gazı Avrupa’nın iki katı fiyatla ithal ettiğini hatırlatan Türkyılmaz, Rus gazını Karadeniz üzerinden Türkiye’ye taşıyan Türk Akım projesinde de gerekli iyileştirmelerin yapılmadığını öne sürdü.